Vanaf 2 oktober kan iedereen stemmen tijdens de publieke stemronde. Op 18 november maakt minister Ollongren de winnaar bekend tijdens het Praktijkfestival met aansluitend de Bestuurdersbijeenkomst in Amersfoort. Hier houdt iedere genomineerde nog een korte pitch over het ingediende project. Daarna stemmen de aanwezigen ook nog eens op hun favoriet. Deze stemmen worden opgeteld bij de online stemming, waarna de minister de winnaar bekendmaakt.

Even voorstellen…

De vijf genomineerden wisten zich in het sterke deelnemersveld te onderscheiden met innovatieve projecten die goed scoorden op de vijf criteria voor de Aandeslag Trofee: bijzondere aanpak, digitale dienstverlening, ontwikkelen kerninstrumenten, samenwerking en maatschappelijke opgave. De interviews met de projectleiders van de genomineerde projecten. Hier alvast een korte kennismaking.

Samen een plan maken
Een braakliggend stuk land. Daar is toch wel iets moois van te maken? Sofie organiseert een buurtfeest en wil ideeën bij buurtgenoten ophalen. Maar daar komt Esther en die heeft totaal andere plannen met het stukje land...

Biedt de Omgevingswet de oplossing voor de dilemma’s die hierbij ontstaan?

Een reactie van een bezoeker:

“Het theater was leerzaam en erg vermakelijk. Leuk dat iets ingewikkelds als de Omgevingswet op deze manier onder de aandacht wordt gebracht.”

Betekenis Omgevingswet
Na het theaterstuk werd in de discussies duidelijk wat de Omgevingswet kan betekenen voor inwoners van Nederland. Wat zegt de wet over hoe je (bij participatie) kunt omgaan met tegenstrijdige belangen? Hoe zorgen we voor een gelijk speelveld voor een bewonersinitiatief en voor een initiatief van een ontwikkelaar?

Ook andere aandachtgebieden van de Omgevingswet kwamen in de gesprekken aan de orde. Bijvoorbeeld betere informatievoorziening en de behoefte dat informatie over ieders leefomgeving straks op één plek te vinden is. De reacties waren, net als het publiek, zeer divers. Inmiddels zijn diverse verzoeken ontvangen om de voorstelling ook elders op te voeren om het gesprek over de Omgevingswet nog verder op gang te brengen. Op de dag van de Participatie wordt het theaterstuk opnieuw opgevoerd. 

Van acts tot excursies
Het Democratiefestival is een initiatief van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het festival trok tijdens deze eerste editie ongeveer 6.500 bezoekers: bestuurders en ambtenaren, maar ook betrokken inwoners en veel studenten. Het programma was zeer divers: van sprekers en acts tot arenadebatten en excursies rond Nijmegen, verhalen bij het kampvuur en muziek.

Jan van Zanen (voorzitter VNG):

“Democratie is in ons land zo vanzelfsprekend geworden dat we de waarde ervan soms vergeten. Alleen daarom al is een festival als dit zeer welkom!”

Democratie en Omgevingswet
De Omgevingswet streeft er onder andere naar om inwoners meer invloed te geven op hun eigen leefomgeving. Dat kan door initiatieven aan te moedigen en door de overheid te stimuleren al in een vroeg stadium met inwoners in gesprek te gaan over ontwikkelingen in hun buurt. De Omgevingswet is daarmee een mooi voorbeeld om de democratie nog beter tot uiting te laten komen.

De handreiking gaat in op een omgevingsvergunning voor de milieubelastende activiteiten van complexe bedrijven, maar is ook heel bruikbaar voor andere vergunningplichtige bedrijven. Complexe bedrijven zijn bedrijven die vallen onder bepaalde Europese regels, denk aan de grote chemische industrie of een bedrijf met veel opslag van gevaarlijke stoffen. De provincie is bevoegd gezag voor deze bedrijven. Het zijn bedrijven met meer mogelijke invloed op de leefomgeving. Met de Omgevingswet willen we juist beter benutten en beter beschermen. Geen dichtgetimmerde vergunning, maar een vergunning die flexibiliteit biedt aan nieuwe ontwikkelingen voor het bedrijf zónder dat de bescherming van de omgeving in het gedrang komt. Een robuuste vergunning voor zowel overheid, burger en bedrijf. Elk bevoegd gezag zal daar zelf een afweging in moeten maken. Adviseur Invoeringsondersteuning Patricia Palmen (bij het programma Aan de Slag met de Omgevingswet) en projectleider Besluit activiteiten leefomgeving Nicole Fikke (bij de programmadirectie Eenvoudig Beter van het Ministerie van Binnenlandse Zaken) vertellen over deze handreiking.

Wat staat er in de handreiking?
Nicole: ''De Omgevingswet biedt nieuwe mogelijkheden om anders met de Omgevingsvergunning milieu om te gaan, zodat de vergunning beter bestand is tegen veranderingen binnen het bedrijf zonder dat een nieuwe vergunning nodig is. Natuurlijk altijd binnen randvoorwaarden, zoals dat de omgevingsvergunning goed handhaafbaar moet zijn, een goede bescherming biedt voor het milieu en voldoet aan Europese regels.''

De notitie ‘vergunning 2.0’ gaat in op de keuzemogelijkheden die het bevoegd gezag hierin heeft. De notitie is bedoeld ter inspiratie, niet als blauwdruk voor omgevingsvergunningen in het nieuwe stelsel.

Patricia: ''De handreiking is er zowel voor het bevoegd gezag als de bedrijven. Het laat zien welke vragen je jezelf moet stellen als vergunningsverlener, gaat in op de wisselwerking met het omgevingsplan, én toont wat gemaakte beslissingen betekenen het bedrijf. Een bedrijf kan dankzij de handreiking meer gericht in gesprek gaan met het bevoegd gezag voor vergunning, of bedenken welke invloed een andere inrichting heeft op het doel dat men wil bereiken. We zijn er bovendien achter gekomen dat de handreiking ook handig is voor niet-complexe vergunningplichtige bedrijven, omdat de redeneerlijnen over vergunningen vaak vergelijkbaar zijn.''

Is het een antwoord op vragen uit het bedrijfsleven?
Patricia: ''Zeker. Tijdens het maken van de Omgevingswet kwamen er veel vragen over complexe bedrijven en de wet in de praktijk. Partijen uit het bedrijfsleven hadden bepaalde vragen bij het nieuwe stelsel en vroegen zich af hoe deze goed gedekt zouden kunnen worden. We hebben toen een klankbordgroep opgericht van overheden en partijen uit het bedrijfsleven, zoals de VNCI (de chemische industrie) en de VNO-NCW. Dergelijke partijen keken actief mee bij het maken van de handreiking. Het was bijna een agile-werkwijze: aan de hand van casussen keken we hoe het stelsel zou werken, en welke afwegingen een rol speelden. Er is echter ook zorg bij bedrijven. Gaat het bevoegd gezag ook daadwerkelijk gebruik maken van die mogelijkheden? Hoe gaan ze dit doen? Daarom is het belangrijk om met vergunningverleners in gesprek te gaan om daadwerkelijk op een andere manier naar de vergunning te kijken.''

Kunnen jullie concrete kansen noemen die het nieuwe stelsel biedt?
Nicole: ''De vergunning zelf is bepalend wanneer voor een wijziging binnen het bedrijf ook een wijziging van de vergunning nodig is. Een minder gedetailleerde omgevingsvergunning hoeft minder vaak te worden aangepast bij wijziging in de bedrijfsvoering. Een van de knoppen waar je aan kunt draaien, is gebruik maken van de specifieke zorgplicht. Deze legt een verantwoordelijkheid bij het bedrijf om milieuschade te voorkomen en te beperken. De specifieke zorgplicht van het Bal is altijd van toepassing, dus hij geldt ook naast de omgevingsvergunning. Dat laatste is nieuw. Er hoeven daarom alleen vergunningvoorschriften te worden gesteld die niet door de specifieke zorgplicht worden ondervangen. Je kan dus volstaan met minder voorschriften. Een tweede knop waar je aan kunt draaien is het gebruik maken van een informatieplicht over wijzigingen op te nemen in de voorschriften bij de omgevingsvergunning. Het kan dan voldoende zijn om het bevoegd gezag te informeren, zonder wijziging aan de vergunning. Denk aan een wijziging als een nieuwe opslagloods die een bedrijf van plan is te realiseren. Als de vergunning wel gewijzigd moet worden, is de reguliere procedure van toepassing (in plaats van de uitgebreide) als er geen aanzienlijke nadelige effecten zijn op de gezondheid van mens of milieu. Op deze manieren bouw je een stuk flexibiliteit in.''

Zorgen al die mogelijkheden ook voor een wil bij de bevoegde gezagen en complexe bedrijven om de kansen optimaal te benutten?
Patricia: ''Dat verschilt per speler. Veel overheden hebben verkend wat de Omgevingswet voor hen betekent. De focus daarin ligt veelal op het beleidsmatige, maar vaak niet op de vraag ‘wat betekent de Omgevingswet als straks bedrijf x of y bij je aan de balie staat?’ Die implementatie-operatie moet komende maanden echt vorm krijgen met medewerkers uit de dagelijkse uitvoeringspraktijk. Mensen moeten worden opgeleid in deze denkwijze, maar vooral in de veranderingen ten opzichte van het huidige recht en dus in de kansen. Dat is ook een groot omslagpunt. Hoe groot en hoe snel dit gaat, dat kan per bevoegd gezag verschillen. Maar als we echt de filosofie van de wet willen implementeren, moet je ook echt intern de confrontatie aan willen gaan. Anders zal er niet zo heel veel veranderen.

Uiteindelijk blijft daarmee de grootste uitdaging: ben je bereid om op een andere manier naar je vergunningen te kijken? Je kunt doorgaan met je huidige werkwijze, maar dan maak je het jezelf best wel moeilijk, omdat je alles tot in detail in een vergunning wil stoppen. Een vergunning die alles tot in detail moet regelen is een schijnzekerheid. Op het moment dat je in deze vergunning de zaken regelt die geregeld moeten worden en ruimte biedt waar dat kan, zoals het voorbeeld met de informatieplicht dat Nicole net noemde, ontstaat er handelingsruimte bij zowel het bevoegd gezag als het bedrijf. Van belang is het gesprek dat hierover plaatsvindt tussen bevoegd gezag en het bedrijf: hoe zorgen we ervoor dat er een vergunning ligt die ruimte geeft voor wijzigingen, maar wel goed handhaafbaar is en de leefomgeving adequaat beschermt.''

De handreiking helpt betrokken partijen in ieder geval goed op weg. Wat ligt er in het verschiet?
Patricia: ''De definitieve versie is praktisch af en komt zeer snel. Rondom milieubelastende activiteiten hebben we een drietrapsraket ingericht. Deze handreiking is hiervan het eerste product. Vervolgens hebben we eind september samen met de koepels een praktijksessie georganiseerd, waarbij we een aantal vraagstukken verder beproefden. Beide onderdelen, dus de handreiking en de praktijksessie, gebruiken we vervolgens om met koepels en omgevingsdiensten trainerssessies te organiseren die zich specifiek richten op milieubelastende activiteiten. Het houdt dus niet op bij het leveren van de handreiking. We gaan samen actief oefenen om met het stelsel te werken.''

Patricia blijft werken aan implementatie van de Omgevingswet en het DSO, maar dan vanuit de VNG per 1 oktober 2019.

Klik hier voor de milieuregels in het Bal voor complexe bedrijven

Zo kunnen organisaties zich in 2020 voorbereiden op de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2021. Ook in de jaren na 2021 blijft het DSO-LV - het nieuwe Omgevingsloket - in ontwikkeling. Volgens de plannen en om het te verbeteren met de feedback van gebruikers. ‘Samen stapsgewijs ontwikkelen is de kracht van het nieuwe Omgevingsloket, ’ zegt programmadirecteur Bert Uffen.

Hij draagt rond de jaarwisseling de verantwoordelijkheid over aan de Tactische Beheer Organisatie (TBO). Dit was gepland maar toch zal het afscheid hem zwaar vallen. ‘Ik vind het een gek idee dat ik in 2021 iets anders doe, en dan in de krant lees dat de Omgevingswet soepel in werking is getreden. Zul je zien, dat er dan niets over het DSO wordt geschreven. Want, zo gaat dat: een gelukt ICT-project is geen nieuws. Zelfs niet als het zo omvangrijk en complex is als DSO-LV.’ Bert wil niet te vroeg juichen, maar dat het gaat slagen, daar twijfelt hij niet aan.

Uitdagingen
Een van de grootste uitdagingen van het DSO was het ontwikkelen van de standaard voor het aanbieden van omgevingswetbesluiten. Die standaard is er nu, maar dit had de nodige voeten in de aarde. Een standaardisatieproces is ingewikkeld en normaal gaat het geleidelijk, maar nu was er de harde deadline van het inwerkingtreden van de wet. ‘Dat gaf een tijdsdruk die eigenlijk niet past voor een standaardisatieproces,’ zeg Bert. Standaardiseren grijpt in op werkprocessen, je hebt inhoudelijke kennis nodig van alle stakeholders en vooral draagvlak. Het is niet zo recht-toe-recht-aan als software ontwikkelen.’

Aan de slag
Voor de achterban en marktpartijen is het nu echt tijd om aan de slag te gaan. 'Het jaar 2020 is het jaar om aan te sluiten, te oefenen en om het DSO te vullen met plannen, begrippen en vragenbomen (toepasbare regels). Het komt nu aan op gemeenten, provincies, waterschappen en de verschillende partijen van het Rijk.’ Op grond van wat hij in het programma ziet, heeft Bert de indruk dat op veel plekken in het land wordt gewerkt aan het voorbereiden op de invoering van de wet. Als voorbeeld noemt hij de presentatie bij de kwartaaldemonstratie over de praktijkproef Omgevingsplan in Edam-Volendam . ‘IJzersterk hoe juridische teksten - gedeeltelijk geautomatiseerd - zijn vertaald naar vragenbomen, hoe ze zijn gekoppeld aan werkingsgebieden, en dat gebruikers straks de mogelijkheid hebben om te filteren. Inhoudelijk en technisch heel knap.’

Keiharde deadlines
Bert vertelt erover daags na de kwartaaldemonstratie van het derde kwartaal 2019 op de DSO-dag. Voor de ontwikkelteams en de programmaleiding zijn die kwartaaldemo’s hoogtijdagen. Hier werken ze het hele kwartaal naartoe om de opgeleverde resultaten te laten zien. ‘Die keiharde deadlines zijn het werkende ingrediënt van de succesvolle aanpak van de agile-methode. Het is een sterke onderstroom die de hartslag van het programma bepaalt,’ zegt Bert. Hij is ervan overtuigd dat de ontwikkeling van het DSO-LV met de traditionele ‘waterval-aanpak’ jaren langer zou hebben geduurd en veel meer geld zou hebben gekost. Het programma werkte eerder wel op die manier, maar de kwartiermakers voelden dat het anders moest. Ze gooiden het roer om en switchten naar de agile-scrum-methode. ‘Dankzij die cruciale beslissing zijn we zover gekomen. Het was geheid mislukt als het niet op deze manier was gegaan.’ Zelf kwam Bert vlak na de omslag aan boord, drie jaar geleden nu.

Samenwerken moet je leren
Een paar dagen na de kwartaaldemo is er zoals steeds een tweedaagse planningssessie om af te spreken wat de teams in het laatste kwartaal opleveren, en hoe dit wordt verdeeld in ontwikkelsprints van twee weken. Aan het eind van iedere sprint laten de productowners de resultaten zien, ook wat er niet gelukt is. ‘In de happy-flow haalt iedereen z’n planning, maar in de echte wereld valt er altijd wel iets tegen. Het is essentieel om dat vroeg van elkaar te weten en in te spelen op de gevolgen.’ Over het algemeen is de sfeer positief op zo’n dag. ‘Maar’, zegt Bert, ‘het is serieus werk en de politieke druk is groot. We hebben flinke inhoudelijke discussies, in het begin waren we nog wel eens te lief voor elkaar. Samenwerken moet je leren, het gaat steeds beter. Niet alleen interbestuurlijk met de andere overheden en met gebruikers, ook met partijen zoals Rijkswaterstaat, het Kadaster, KOOP, Geonovum en het RIVM. Een samenwerking op deze schaal is ongekend. Dit is complex en het geeft ongelooflijk veel voldoening als het lukt.’ Ook met marktpartijen wordt samengewerkt. Bij de ontwikkeling van het stelsel maar ook in de praktijkproeven samen met overheden.

Ontwikkelen DSO gaat door
In januari gaat het DSO-LV over naar de Tactische Beheer Organisatie (TBO) die is belegd bij het Kadaster. Is het dan helemaal klaar? Nee, er blijven wat restpunten over die in de loop van 2020 worden afgemaakt. Ook het bouwen en ontwikkelen gaat ondertussen gewoon door. Als het stelsel eenmaal in gebruik is, begint het doorontwikkelen. ‘Want,’ zegt Bert, ‘in het gebruik ontdek je wat je nog mist of wat er beter kan.’ Rond de jaarwisseling komt dan de officiële oplevering, het moment dat de opdrachtgevers (BZK, IPO, VNG, Unie van Waterschappen) het DSO-LV accepteren. Vanaf dat moment gaan de decentrale overheden betalen voor het beheer van het stelsel. Voorwaarde is dat ze krijgen wat is afgesproken. Bert heeft er geen buikpijn van. ‘Ik moet het natuurlijk afkloppen, maar het zou zomaar kunnen dat ik bij de laatste kwartaaldemo op 17 december heel erg trots ga zijn.’